Separacja (tzw. rozdzielenie małżonków od stołu i łoża) to faktyczny lub formalny stan w małżeństwie polegający na rozkładzie pożycia małżeńskiego. Faktyczna separacja nie pociąga za sobą skutków prawnych. Zaś separacja formalna jest instytucją prawną orzekaną przez sąd na wniosek jednego lub obojga małżonków.
Czym separacja różni się od rozwodu?
Przede wszystkim separacja NIE rozwiązuje związku małżeńskiego.
W przeciwieństwie do rozwodu orzeczenie separacji jest mniej rygorystycznie obwarowane.
W zakresie pozytywnych przesłanek orzeczenia separacji znajduje się wyłącznie ZUPEŁNY rozkład pożycia małżeńskiego, który nie musi być, jak w wypadku rozwodu, trwały.
Co to znaczy?
Chodzi o to, że między małżonkami musi nastąpić zupełny rozkład trzech podstawowych więzi: emocjonalnej (uczuciowej), fizycznej oraz gospodarczej. Natomiast nie ma potrzeby aby rozpad tych więzi trwał przez pewien (nie do końca określony) czas.
W kontekście negatywnych przesłanek, w odróżnieniu od rozwodu orzekanie separacji ograniczone jest tylko dwiema negatywnymi przesłankami: sprzecznością z dobrem wspólnych małoletnich dzieci oraz sprzecznością z zasadami współżycia społecznego. Nie wyłącza natomiast orzeczenia separacji żądanie jej przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Można zatem przyjąć, że uzyskanie orzeczenia separacji jest łatwiejsze od uzyskania rozwodu.
Jakie są konsekwencje orzeczenia separacji przez sąd?
Orzeczenie separacji w wielu aspektach powoduje skutki tożsame do skutków rozwodu. Sam kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, że: „Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej”.
Tym samym:
- Orzekając separację sąd orzeka czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Przy czym, na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
- Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.
- Orzekając separację sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem. Nadto, orzeka w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.
- Sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym obciążającym jednego małżonka względem drugiego.
- Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania przez małżonków. Ewentualnie sąd może nakazać eksmisję jednego małżonka na żądanie drugiego małżonka.
- Sąd może orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków. Może także dokonać podziału zgromadzonego do tej pory majątku wspólnego małżonków.
Co ważne! Orzeczenie separacji (tak jak orzeczenie rozwodu) skutkuje wyłączeniem małżonka z kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym współmałżonku. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia jeżeli orzeczenie o separacji było w chwili otwarcia spadku prawomocne. Natomiast, jeżeli spadkodawca zmarł przed uprawomocnieniem się orzeczenia o separacji, małżonek dochodzi do dziedziczenia. W sytuacji gdy w chwili otwarcia spadku postępowanie w przedmiocie separacji było w toku. Istnieje możliwość wyłączenia małżonka na podstawie przepisu kodeksu cywilnego, który stanowi, że: „małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione”.
Małżonkowi w separacji nie przysługuje również uprawnienie do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego. Nie jest on także uprawniony do tzw. ustawowego zapisu naddziałowego, a także do dochodzenia roszczenia o zachowek. Ale… z chwilą zniesienia separacji i ustania jej skutków – małżonek powraca do grona przyszłych spadkobierców ustawowych swego współmałżonka.
Co do różnic pomiędzy orzeczeniem separacji a orzeczeniem rozwodu to:
- w razie orzeczenia separacji małżonkowie nie mogą zawrzeć innego małżeństwa.
- małżonek, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, nie może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, po uprawomocnieniu się orzeczenia o separacji.
Czy separacja jest „lepsza” od rozwodu?
Zdarza się tak, że zalegalizowanie zaistniałego stanu faktycznej separacji i uregulowanie wzajemnych relacji małżonków może doprowadzić do złagodzenia wcześniejszych konfliktów. Wobec tego istnieje jeszcze szansa na powrót małżonków do wspólnego pożycia.
Co prawda, szansa na naprawę wzajemnych relacji i powrót do wspólnego pożycia – jest zawsze, nawet po rozwodzie. Przy czym wraz z uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego następuje ostateczne rozwiązanie związku małżeńskiego wraz ze wszystkimi związanymi z tym konsekwencjami. Stąd w razie chęci sformalizowania związku konieczne będzie ponowne zawarcie małżeństwa.
Natomiast separacja pozostawia niejako „otwartą furtkę”. W każdym momencie możliwe jest zniesienie separacji (na zgodne żądanie małżonków), wobec czego ustają jej skutki. Decydując się na separację małżonkowie niejako „kupują sobie czas” i pozwalają dać sobie szansę na ewentualną poprawę ich stosunków i pojednanie. Separacja zatem może spełnić rolę naprawczą, stanowiąc etap przejściowy do ponownego nawiązania przez małżonków zerwanych więzi.
Ale też w drugą stronę – kiedy separacja nie przyniesie oczekiwanych rezultatów – każdy z małżonków może zdecydować się na ostateczny krok, jakim jest rozwód. W tym sensie separacja może być czymś w rodzaju wstępu do rozwodu.
Abstrahując od powyższego – decyzja o separacji może okazać się w pewnych okolicznościach jedynym możliwym rozwiązaniem. Bowiem być może w niektórych sytuacjach orzeczenie rozwodu będzie niemożliwe. Chociażby ze względu na brak pozytywnej przesłanki rozwodu, tj. brak trwałości rozkładu pożycia bądź zaistnienie przesłanki negatywnej do orzeczenia. Dodatkowo, „hamulcem” przed wystąpieniem o rozwód mogą być dla niektórych osób przekonania moralne czy religijne.
W kontekście osób wierzących – ciekawostka:
Dla małżonków, którzy ze względów światopoglądowych nie tolerują instytucji rozwodów. Separacja stwarza możliwość uregulowania swojej sytuacji osobistej zgodnie z wewnętrznym przekonaniem. Zapewnia im także, w tym względzie ochronę wolności wyznania i swobodę sumienia. Spełnia też znaczącą rolę w ochronie treści rodziny i małżeństwa.
W ramach prawa kanonicznego funkcjonuje instytucja separacji małżonków – zarówno wieczystej, jak i czasowej. Co więcej, funkcjonowała ona dużo wcześniej zanim wprowadzono tego typu rozwiązanie do prawa cywilnego w 1999 roku. Przy tym, Kodeks Prawa kanonicznego przewiduje, że biskup diecezjalny może zezwolić, aby sprawę separacji małżonków związanych ślubem kościelnym rozpatrzył sąd świecki. Jest to uzasadnione tym, że wraz z separacją niejednokrotnie trzeba rozstrzygnąć o skutkach cywilnych małżeństwa. W tym sensie orzeczenie separacji w ramach prawa świeckiego jest niejako uzupełnieniem separacji kościelnej. Obowiązujące normy prawa cywilnego sprawiają bowiem, że separacja kościelna umożliwia wprowadzenie rozdzielności mieszkaniowej i majątkowej oraz zobowiązuje do płacenia alimentów na dzieci.
Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: anna@kancelariapoprawa.pl
Więcej prawnych nowinek? Zapraszam na Facebooka i Instagram.
Autorką artykułu jest Paulina Stradomska- aplikantka radcowska, absolwentka prawa na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II; z Kancelarią Poprawa związana od stycznia 2020 roku.