Wstęp.
Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH (LINK) na przestrzeni ostatnich lat znacznie wzrosła liczba uchylających się od szczepień:
| w 2013 roku | 7248 uchylających |
| w 2014 roku | 12 681 uchylających |
| w 2015 roku | 16 689 uchylających |
| w 2016 roku | 23 147 uchylających |
| w 2017 roku | 30 090 uchylających |
| w 2018 roku | 40 342 uchylających |
Liczba uchylających się od obowiązkowych szczepień w 2018 roku wynosiła 40 342, tj. o ponad 1/3 więcej w porównaniu do 2017 roku.
Jakie są powody, dla których rodzice odmawiają szczepień obowiązkowych swoich dzieci?
Rodzice jako powód odmowy szczepień często wskazują: możliwość wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz powikłań po szczepieniu, brak dostatecznego zbadania szczepionek (niebezpieczny „rakotwórczy” skład szczepionek), strach dotyczący faktycznej zawartości szczepionek, a także nieufność wobec branży farmaceutycznej. Nie bez wpływu na decyzję rodziców uchylających się od szczepień, mają także aktywne w Polsce ruchy antyszczepionkowe, które z kolei do powyższej listy powodów i zarzutów dodają, że w naszym kraju lekarze niechętnie diagnozują niepożądane odczyny poszczepienne, a dzieci, u których je stwierdzono, nie mają łatwego dostępu do rehabilitacji i odszkodowania (przykładowe powody odmowy szczepień, dane za LINK).
Co na to lekarze?
Lekarze przekonują, że szczepienia ochronne są skutecznym i bezpiecznym środkiem zapobiegania groźnym chorobom zakaźnym. Zdaniem środowisk medycznych, szczepienia stanowią najlepszą metodę prewencji zarówno, jeżeli chodzi o ochronę indywidualną, jak również kształtowania odporności całej populacji na zachorowania (ochrona populacyjna).
Przypomnieć wystarczy bowiem, iż w erze przedszczepionkowej śmiertelność niemowląt i skrócony okres życia były zjawiskiem powszechnym. Dzięki wprowadzeniu szczepień zniknęły epidemie z przeszłości jak cholera, czy dżuma. Jak wynika z różnych doniesień prasowych i publikacji, zanim ospa została wyeliminowana za pomocą szczepionki, zabiła około 500 milionów ludzi. Przed wprowadzeniem masowych szczepień w 1960 roku, krztusiec był częstą przyczyną zgonów u dzieci poniżej 1 roku życia, zaś w kolejnych latach liczba zachorowań zmniejszyła się ponad 100-krotnie.
Nie należy zapominać również o tym, że warunkiem osiągnięcia odporności w skali populacji jest wystarczająco wysoki odsetek zaszczepionych osób, zwykle około 95%, zaś przykłady z wielu krajów pokazują, że rosnąca liczba rodziców niezgadzających się na szczepienia swoich dzieci, a co za tym idzie obniżający się stopień zaszczepienia populacji, doprowadziła do powrotu chorób zakaźnych np. odry m. in. w Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii i Włoszech na początku XXI wieku (dane za LINK).
Obowiązek lekarza.
Na każdym lekarzu rodzinnym spoczywa obowiązek poinformowania rodziców małoletniego pacjenta o konieczności poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, a także poinformowania o szczepieniach szczególnie zalecanych. Kwalifikacji do wykonania szczepienia ochronnego dokonuje lekarz przeprowadzając badanie w celu wykluczenia ewentualnych przeciwskazań do wykonania tego zabiegu medycznego. To lekarz zlecający szczepienie ponosi odpowiedzialność za poprawność przeprowadzenia kwalifikacji do szczepienia oraz jego udokumentowanie.
Co jeśli rodzić nie wyraża zgody na szczepienie?
Poddanie się szczepieniom ochronnym zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych jest obowiązkiem prawnym wynikającym wprost z art. 5 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Wspomniane artykuły wprost wymieniają szczepienia ochronne jako obowiązek, któremu podlegają wszystkie osoby przebywające na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Przywołana jednak powyżej ustawa nie przewiduje wprost sankcjonowania za odmowę szczepienia.
Nałożenie kary pieniężnej na osobę, która uchyla się od obowiązku szczepień, może odbyć się bowiem w ramach procedury administracyjnej, tj. w trybie art. 26 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Organem egzekucyjnym jest w tej sytuacji Powiatowy Państwowy Inspektor Sanitarny, który odpowiada za wszczęcie postępowania oraz nadzoruje jego przebieg. Jest to jedna z prawnych możliwości egzekwowania obowiązku szczepień.
Na zasadzie art. 119 powyższej wspomnianej ustawy organ może nałożyć na zobowiązanego grzywnę, celem jego przymuszenia, której wysokość nie może przekroczyć 10.000,00 zł (jednorazowo) lub 50.000,00 zł jeśli grzywien jest nakładanych wiele.
W praktyce wysokość jednorazowej grzywny nie przekracza jednak kilkuset złotych. Oczywiście rodzicom przysługuje prawo odwołania się od decyzji organu, co także w praktyce jest bardzo częste.
Co więcej, brak szczepień może zostać uznany za działanie z pokrzywdzeniem dziecka, stąd rodzice, którzy uchylają się od obowiązku szczepienia swoich dzieci, mogą zostać poddani kontroli ze strony sądu opiekuńczego.
Sąd z urzędu może wszcząć postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej takim rodzicom. W czasie postępowania sąd będzie badał, czy brak zgody rodziców na szczepienie jest równoważny z naruszeniem dobra dziecka.
A co może zrobić lekarz, jeśli rodzic odmawia szczepienia?
Oczywiście w pierwszej kolejności lekarz powinien zawsze spróbować przekonać pacjenta do tego, aby jednak dziecko zaszczepić.
Jeżeli jednak lekarz nie zdoła przekonać rodzica do szczepień, to może przygotować oświadczenie dla rodziców, w którym ci oświadczą iż nie wyrażają zgody na szczepienie, a brak wyrażenia zgody jest jednoznaczny z tym iż mają świadomość, że ich dziecko może zachorować na chorobę, przeciwko której nie zostało zaszczepione.
Dodatkowo, lekarz albo w takim oświadczeniu albo w rozmowie winien poinformować rodziców, iż jest on zobowiązany do poinformowania Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej o odmowie poddania dziecka obowiązkowemu szczepieniu, zaś sanepid może wydać decyzję administracyjną nakładającą na rodziców grzywnę w wysokości do 10.000 zł za każde naruszenie obowiązku zaszczepienia dziecka; a także że może poinformować sąd rodzinny o zachowaniu rodzica.
Jeśli rodzic odmówi podpisania takiego oświadczenia, warto samodzielnie sporządzić notatkę służbową, wskazując iż rodzic został pouczony przez lekarza o konieczności szczepień, udzielona została mu pełna i rzetelna informacja o szczepieniu, o powikłaniach, postępowaniu w przypadku ich wystąpienia, o chorobach zakaźnych i co może się stać w związku z brakiem szczepienia dziecka, a następnie poinformować Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną o odmowie poddania dziecka obowiązkowemu szczepieniu.
Gdy rodzice nie stawiają się na obowiązkowe szczepienie, lekarzowi nie pozostaje nic innego, jak zawiadomić sanepid.
Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: anna@kancelariapoprawa.pl
Więcej prawnych nowinek? Zapraszam na Facebooka i Instagram.