#POPRAWNE UMOWY: Czy przedsiębiorca może odmówić wykonania usługi?

Idąc do kosmetyczki czy restauracji większość konsumentów nie zastanawia się nad tym, czy usługodawca wykona wybraną usługę. Nie zdarza się wszak zbyt często, aby usługodawca odmówił wykonania usługi…

Co jednak w przypadku, gdy z taką odmową się spotkamy? Co w sytuacji, gdy usługodawca co prawda zgadza się na realizację usługi, ale cena za nią jest znacząco wygórowana?

Czy to już wykroczenie?

Przyjrzyjmy się treści art. 138 kodeksu wykroczeń:

Art.  138. [Nieprzestrzeganie zasad wynagrodzeń za usługę. Odmowa świadczenia usługi]

Kto, zajmując się zawodowo świadczeniem usług, żąda i pobiera za świadczenie zapłatę wyższą od obowiązującej albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany*,

podlega karze grzywny.

* Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 26 czerwca 2019 r. sygn. akt K 16/17, uznał art. 138 w części zawierającej słowa „albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany” za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP.

Zgodnie z przepisem, ten kto zawodowo świadczy usługi i pobiera za nie zapłatę wyższą od obowiązujące, podlega karze grzywny. Co ważne, aby usługodawca popełnił wykroczenie, musi pobrać zapłatę zawyżoną- nie wystarczy samo żądanie kwoty wygórowanej.

WAŻNE! Wykroczenie to może zostać popełnione jedynie przez osobę zajmującą się zawodowo świadczeniem usług.

A co z nieuzasadnioną odmową świadczenia usług?

Artykuł 138 k.w. przewidywał karę dla osoby, która odmawia świadczenia, do którego jest obowiązana bez uzasadnionej przyczyny.

Co do zasady, w art. 138 kodeksu wykroczeń chodziło o to, że usługodawca może odmówić wykonania usługi tylko jeśli uniemożliwiają mu to okoliczności o charakterze zewnętrznym, takie jak brak materiałów, awaria sprzętu, choroba, urlop, czy nawet zachowanie usługobiorcy. Termin „uzasadnione przyczyny”, podobnie jak każda inna klauzula generalna, musiał doznawać odpowiedniego uściślenia i doprecyzowania w każdym indywidualnym przypadku. Usługodawca nie miał jednak prawa selekcjonować klientów np. odmówić wykonania usługi osobie innej wiary, orientacji seksualnej i tym podobne.

Obecnie, odpowiedzialność na podstawie wskazanego przepisu powstaje jedynie w przypadku nieprzestrzegania zasad wynagrodzeń za usługę, czyli mówiąc prościej- pobieranie opłaty wyższej niż obowiązująca. Wynika to z faktu, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 26 czerwca 2019 r. sygn. akt K 16/17, uznał art. 138 w części zawierającej słowa „albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany” za niezgodny z Konstytucją, a dokładniej z art. 2 Konstytucji. Uzasadnienie TK podkreślało, że zaskarżony artykuł to nadmierna regulacja w sferę wolności jednostki. Według TK istnienie tego artykułu nie jest konieczne dla ochrony konsumentów czy ochrony przed dyskryminacją. Zdaniem TK może to być realizowane np. przez prawo cywilne lub prawo publiczne gospodarcze.

Trochę orzecznictwa:

Przyjrzyjmy się, jak sądy podchodziły do kwestii uzasadnionych przyczyn odmowy świadczenia, a raczej tego co do takich przyczyn nie należy. Polskie sądy uznawały za winnych tego wykroczenia:

• właściciela sklepu obuwniczego w Tarnobrzegu, który odmówił obsłużenia klientki na wózku (wyrok Sądu Rejonowego w Tarnobrzegu z 8 marca 2013 r., sygn. akt II W 13/13);
• właściciela sklepu z używaną odzieżą, który zakazał wejścia osobom z wózkami dziecięcymi (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie z 5 grudnia 2016 r., sygn. akt V W 4937/16);
• drukarza z Łodzi (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 26 maja 2017 r., sygn. akt V Ka 557/17);
• właściciela klubu, który odmówił wstępu na koncert osobie na wózku (nieprawomocny wyrok Sądu Rejonowego Warszawa Śródmieście w Warszawie z 26 lutego 2018 r., sygn. akt XI W 5001/17);
• trenera, który odmówił szkolenia samoobrony organizacji działającej m.in. na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na orientację seksualną (nieprawomocny wyrok Sądu Rejonowego Poznań-Nowe Miasto i Wilda z 20 marca 2018 r., sygn. akt VI W 1441/17).

Co zatem obecnie konsument może zrobić w przypadku odmowy świadczenia usługi przez usługodawcę z nieuzasadnionych przyczyn?

Z uwagi na wskazany powyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego, możliwości działania są znacznie ograniczone. Analiza orzecznictwa prowadzi jednak do wniosku, iż ani ustawa o równym traktowaniu, ani Kodeks cywilny nie zapewniają skutecznej ochrony przed nieuzasadnioną odmową spełnienia świadczenia.

Na drodze cywilnej bowiem, można w zasadzie dochodzić roszczeń w przypadku zawarcia umowy z usługodawcą i niespełnienia przez niego zobowiązań umownych.

Ustawa o równym traktowaniu umożliwia dochodzenie roszczeń cywilnych jedynie w przypadku odmowy usługi ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość. Nie ma zaś takiej możliwości osoba, której odmówiono usługi ze względu na religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. W interesie pokrzywdzonego – strony słabszej, konsumenta będącego w sporze z przedsiębiorcą i ofiary dyskryminacji – była zatem możliwość skorzystania z Kodeksu wykroczeń.