Gwałt jest przestępstwem jasno uregulowanym w art. 197 Kodeksu karnego, który precyzyjne wskazuje na elementy charakteryzujące ten czyn zabroniony- wykorzystanie przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu do doprowadzenia innej osoby do obcowania płciowego. Jest to czyn niewątpliwie karygodny i wywołujący wyjątkowo negatywne emocje wśród społeczeństwa, połączone często z niemałym oburzeniem. Taka postawa słusznie wskazuje na dezaprobatę i niechęć wobec zarówno niegodziwego czynu, jak i sprawców tego przestępstwa. Nagminnie jednak czyn ten kojarzony jest ze zdarzeniami mającymi miejsce w przestrzeni publicznej czy ogólnodostępnej, połączonych z bezprawnym działaniem wobec osoby często nieznanej. To mylne wyobrażenie powoduje wyparcie ze świadomości możliwości popełnienia przestępstwa przez osoby pozostające w związku, zarówno niesformalizowanym, jak i sformalizowanym.
Czym jest gwałt małżeński?
Gwałt małżeński jest tym samym, czym czyn zabroniony przez Kodeks karny, z tym zastrzeżeniem, że występuje w małżeństwie. Zatem, od razu znany jest sprawca, a ofiarą jest jeden z małżonków. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z realności i częstotliwości tego zjawiska, powtarzając niejednokrotnie tezy świadczące o niezbyt wysokim poziomie świadomości prawnej.
Wielokrotnie można spotkać się z twierdzeniem, że wszelkie działania podejmowane w małżeństwie są w pełni normalne i nie można mówić o gwałcie między osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu. Nic bardziej mylnego! Należy jasno i wyraźnie podkreślić, że fakt pozostawania w związku małżeńskim oraz każdym innym związku nieformalnym nie usprawiedliwia karygodnych zachowań małżonków w stosunku do siebie, tym bardziej jeśli realizują one znamiona czynu zabronionego. Powielany mit, nie może dalej tkwić w świadomości społecznej, gdyż powoduje to bezkarność wielu osób świadomie dopuszczających się działań przestępczych w poczuciu braku zagrożenia sankcjami karnymi.
Przepis jasno wskazuje na elementy charakteryzujące przestępstwo gwałtu, do których należą:
- wykorzystanie przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu
- doprowadzenie swoim działaniem innej osoby do obcowania płciowego
- brak zgody pokrzywdzonego
Często przemoc seksualna stosowana przez jednego z małżonków wobec drugiego, połączona jest również z przemocą fizyczną oraz psychiczną. Małżonek dopuszczający się gwałtu wobec żony lub męża popełnia przestępstwo, jego zachowanie nie podlega żadnym usprawiedliwieniom i w związku z tym powinien ponieść odpowiedzialność.
Przepis nie wskazuje na warunki czy relacje osobiste, które przesądzałyby czy dany czyn można uznać za gwałt czy nie, zatem ponownie trzeba podkreślić, że pozostawanie w małżeństwie nie jest okolicznością wpływającą na brak karalności, jeśli ustawowe znamiona czynu zabronionego zostaną wypełnione.
WAŻNE!
Każde działanie wypełniające ustawowe znamiona czynu zabronionego z art. 197 Kodeksu karnego jest przestępstwem, niezależnie od relacji pomiędzy ofiarą a sprawcą.
Jakie mogą być jego konsekwencje oraz jak dochodzić spełnienia swoich roszczeń i praw?
Warto wskazać, że ofiarą gwałtu może być każdy, niezależnie od wieku i płci. Nie można wyłączyć karalności czynu ze względu na jakiekolwiek cechy podmiotu, wobec którego działania bezprawne są kierowane. Co za tym idzie, sprawca powinien ponieść odpowiedzialność za swoje zachowanie. Każdy ma prawy do wolności seksualnej, wolnej od przemocy a tym bardziej ze strony małżonka.
Jak dochodzić swojego prawa? W przypadku gwałtu pomiędzy małżonkami odpowiedzialność za popełniony czyn może być realizowana na gruncie prawa karnego, ale niewątpliwie może pociągać za sobą także konsekwencje na gruncie prawa cywilnego.
Odpowiedzialność karna
Małżonek będący ofiarą powinien niezwłocznie złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Dzięki temu, jeśli zachodzą ku temu odpowiednie warunki i odpowiednio wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu, może zostać wszczęte i prowadzone postępowanie karne w przedmiocie odpowiedzialności sprawcy. Niezależnie od tego, należy podkreślić, że pokrzywdzony może jednocześnie wytoczyć powództwo cywilne.
Odpowiedzialność cywilna
Pokrzywdzony małżonek ma prawo wnieść do sądu pozew rozwodowy, w którym znajdzie się jego wniosek o rozwiązanie małżeństwa z wyłącznej winy małżonka będącego sprawcą gwałtu małżeńskiego.
Jakie okoliczności można przywołać żeby uzasadnić wyłączną winę współmałżonka? Jeśli postępowanie karne w zakresie odpowiedzialności za popełniony czyn zostanie już prawomocnie zakończone, czyli uzyska walor niepodważalności, pokrzywdzony małżonek może powołać się na rozstrzygnięcie w tym zakresie w uzasadnieniu.
Pokrzywdzony może także wnioskować o odpowiednie zabezpieczenia w postaci, na przykład alimentów na siebie czy wspólne dzieci. Nie jest to jedyny sposób dochodzenia roszczeń. Na gruncie przepisów prawa cywilnego dotyczących czynów zabronionych małżonek będący ofiarą gwałtu małżeńskiego może żądać nie tylko odszkodowania za bezprawne i zawinione działania współmałżonka, ale również zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jeśli tylko zachowa wskazane w ustawie terminy do wytoczenia powództwa.
Pozostawanie w więzi fizycznej, która wynika z gwałtu nie świadczy o istnieniu pożycia małżeńskiego. Wręcz przeciwnie- świadczy o jego rozpadzie i zaniku więzi uczuciowej, a także fizycznej, ponieważ nie jest ona dobrowolna.
Jakie działania należy podjąć?
Przede wszystkim, małżonek, który doświadczył przemocy seksualnej, gwałtu małżeńskiego czy innej bezprawnej ingerencji w jego prawo do nietykalności cielesnej powinien zastanowić się, czy chce i jest gotowy walczyć o swoje prawa, szacunek i godność, która jest podstawową wartością człowieka. Jeśli zdecyduje się na próbę pociągnięcia współmałżonka do odpowiedzialności. Podstawowym działaniem powinno być zwrócenie się do profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże pokrzywdzonemu przejść przez ten niewątpliwie trudny psychicznie czas.
Warto pamiętać, że każde działanie podjęte celem uwolnienia się od małżonka dopuszczającego się czynów bezprawnych wobec żony czy męża jest bardzo ważne i pomaga pokrzywdzonemu w odzyskaniu należnych mu praw.
Profesjonalny pełnomocnik dokona fachowej analizy oraz opracuje najkorzystniejsze rozwiązanie, które pokrzywdzony może zdecydować się zrealizować.
Pomocnym może okazać się dysponowanie materiałami potwierdzającymi dokonanie zarzuconych czynów w postaci bezprawnego doprowadzenia do obcowania płciowego. Zastosowanie znajdą tu relacje świadków, na przykład sąsiadów czy znajomych, a także wyniki badań lekarskich.
Należy jeszcze raz podkreślić – nikt, nawet małżonek nie może pozostać bezkarnym, gdy dopuścił się gwałtu w stosunku do osoby najbliższej, z którą pozostaje w związku małżeńskim lub nieformalnym.
Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: biuro@kancelariapoprawa.pl Więcej prawnych nowinek? Zapraszam na Facebooka i Instagram.
Autorką artykułu jest Weronika Jankowska – studentka prawa na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie; z Kancelarią Poprawa związana od października 2020 roku.