W ostatnim czasie bardzo głośno w mediach zrobiło się o możliwości wprowadzenia stanu klęski żywiołowej w Polsce, związanej z panującą epidemią koronawirusa. Stan klęski żywiołowej to jeden z trzech stanów nadzwyczajnych (obok stanu wojennego i stanu wyjątkowego) przewidzianych w art. 228 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Szczegółowe regulacje dotyczące stanu klęski żywiołowej normuje ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej.
Czym jest klęska żywiołowa?
Według ustawowej definicji to: katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
Przesłanki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej:
- Istnieje sytuacja szczególnego zagrożenia
- Zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające
Cel wprowadzenia stanu klęski żywiołowej:
- Zapobieganie skutkom katastrof naturalnych (przez które rozumie się: zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu) lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej
- Usunięcie skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej:
Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.
Czas trwania stanu klęski żywiołowej:
Stan klęski żywiołowej wprowadza się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni. Okres ten może zostać przedłużony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów za zgodą Sejmu. Czas ten może zostać skrócony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, jeżeli ustaną przyczyny wprowadzenia stanu klęski żywiołowej.
Obszar objęty stanem klęski żywiołowej:
Stan klęski żywiołowej wprowadza się na części lub na całym terytorium państwa – na obszarze, na którym wystąpiła klęska, a także na obszarze, na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski.
Z czym wiąże się wprowadzenie stanu klęski żywiołowej?
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej może wiązać się z ograniczeniami wolności i praw człowieka i obywatela. Ograniczenia odnoszą się do:
- osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej,
- osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej.
Co może zostać ograniczone wskutek ogłoszenia stanu klęski żywiołowej?
Ograniczenia mogą dotyczyć:
wolności działalności gospodarczej, np.:
- zawieszenie działalności określonych przedsiębiorców;
- nakaz lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju;
- zakaz okresowego podwyższania cen na towary lub usługi określonego rodzaju;
- nakaz stosowania cen ustalonych na towary lub usługi mające podstawowe znaczenie dla kosztów utrzymania konsumentów;
wolności osobistej, np.:
- obowiązek poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowania innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych;
- obowiązek poddania się kwarantannie;
nienaruszalności mieszkania, np.:
- obowiązek opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;
- dokonanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części;
wolności poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, np.:
- nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;
- nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
- nakaz lub zakaz określonego sposobu przemieszczania się;
prawa do strajku, np.:
- zakaz prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach;
prawa własności, np.:
- wykorzystanie, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych;
wolności pracy, np.:
- zmiana systemu, wymiaru i rozkładu czasu pracy;
- powierzenie pracownikowi wykonywania pracy innego rodzaju niż wynikający z nawiązanego stosunku pracy;
(nie mogą być stosowane wobec pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych oraz kobiet w ciąży i karmiących)
prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, np.:
- ograniczenie lub odstąpienie od określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodujących bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika;
prawa do wypoczynku, np.:
- obowiązek pracy w niedziele, święta i dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy;
(nie mogą być stosowane wobec pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych oraz kobiet w ciąży i karmiących).
Co może zostać nam narzucone w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego?
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej może wiązać się również z obowiązkiem świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na:
- udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom;
- czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą;
- wykonywaniu określonych prac;
- oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych;
- udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym;
- użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie;
- przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych;
- zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia;
- zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion;
- pełnieniu wart;
- zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych, w sposób wskazany przez organ nakładający świadczenie;
- zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury.
Od niektórych, poszczególnych obowiązków zwolnione mogą być osoby do 16 roku życia i powyżej 60 roku życia, osoby chore, niepełnosprawne, kobiety w ciąży i kobiety karmiące oraz osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat 8, nad chorymi lub osobami niepełnosprawnymi.
Co jeszcze może to zmienić?
Wobec wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, mogą zostać również wprowadzone powszechne ograniczenia:
- w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz w ruchu jednostek pływających na śródlądowych drogach wodnych, morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym
- w wykonywaniu pocztowych usług o charakterze powszechnym lub usług kurierskich
- w pracy urządzeń radiowych nadawczych lub nadawczo-odbiorczych oraz w wykonywaniu usług telekomunikacyjnych
WAŻNE! Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: anna@kancelariapoprawa.pl
Więcej prawnych nowinek? Zapraszam na Facebooka i Instagram.
Autorką artykułu jest Paulina Stradomska- aplikantka radcowska, absolwentka prawa na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II; z Kancelarią Poprawa związana od stycznia 2020 roku.