#POMOC UKRAINIE: Specustawa ukraińska – najważniejsze kwestie w jednym miejscu.

12 marca 2022 r. w Dzienniku Ustaw została opublikowana ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r., poz. 583). Tym samym weszła w życie, a jej przepisy obowiązują z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r.

Nowe przepisy dotyczą przede wszystkim zatwierdzania (legalizacji) pobytu w Polsce Ukraińców, którzy schronili się w Polsce przed wojną. Ustawa reguluje też kwestie związane z zatrudnieniem, opieką zdrowotną, edukacją i udzielaną im pomocą. Poniżej syntetyczne opracowanie tematu.

UWAGA!

Już dzisiaj wiemy, że specustawa będzie nowelizowana. Zmiana w specustawie rozszerza pomoc na Ukraińców, którzy przybyli do Polski przez inne kraje, a nie tylko bezpośrednio z Ukrainy.

POBYT

Pobyt obywateli Ukrainy, którzy:
a. przybyli legalnie na terytorium RP w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa i deklarują zamiar pozostania na terytorium RP lub
b. posiadają Kartę Polaka i opuścili Ukrainę w okresie od 24 lutego 2022 roku, a następnie przybyli legalnie na terytorium RP i deklarują zamiar pozostania na terytorium RP
– uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 roku.

Nie stosuje się tego przepisu wobec osób, które mają inną podstawę legalnego pobytu w Polsce (art. 2 ust. 3)

Art. 3 – możliwość późniejszego zarejestrowania przez Komendanta Głównego Straży Granicznej wjazdu obywatela Ukrainy, jeśli jego wjazd nie został zarejestrowany podczas kontroli granicznej
• Na wniosek obywatela Ukrainy złożony nie później niż 60 dni od wjazdu
• Za osobę bez pełnej zdolności do czynności prawnych wniosek ten składa przedstawiciel ustawowy albo osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem

Art. 11 –
• Uprawnienie wskazane w art. 2 ust. 1 (uznanie pobytu za legalny) jest niezależne od innych uprawnień wjazdu i pobytu na terytorium RP wynikających z przepisów prawa
• Wyjazd na okres powyżej miesiąca z terytorium RP pozbawia uprawnienia z art. 2 ust. 1

Art. 38 – obywatelowi Ukrainy którego pobyt na terytorium RP jest lub był uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 udziela się na jego wniosek zezwolenia na pobyt czasowy
• Udziela się bez de facto żadnych warunków (poza tymi z art. 2 ust 1 i przesłanki negatywne z art. 38 ust 4)
• Można go złożyć nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu o którym mowa w art. 2 ust. 1 a nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r.
• Jednorazowo, na okres 3 lat licząc od dnia wydania decyzji
• Wówczas, po uzyskaniu takiego zezwolenia na pobyt czasowy, jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP bez zezwolenia na pracę – art. 39

Art. 42 – przedłużenie wizy krajowej, zezwolenia na pobyt czasowy, terminu na opuszczenie terytorium RP, okresu ważności karty pobytu, polskich dokumentów tożsamości obywatela Ukrainy, dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany”, okresu pobytu na podstawie wizy Schengen wydanej przez organ polski, na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen (lub innego właściwego dokumentu)
– JEŚLI OSTATNI DZIEŃ POBYTU/ WAŻNOŚCI DOKUMENTU PRZYPADA W OKRESIE OD DNIA 24 LUTEGO 2022 ROKU, PRZEDŁUŻENIE WAŻNOŚCI DOKUMENTU LUB LEGLNOŚCI POBYTU NASTĘPUJE Z MOCY PRAWA DO DNIA 31 GRUDNIA 2022 ROKU (większość przedłużeń nie uprawnia do przekroczenia granicy)

Art. 43 – jeśli zezwolenie na podstawie art. 32 ustawy o cudzoziemcach – uznanie pobytu za legalny przez okres 18 miesięcy

 

 PESEL

Art. 4 – umożliwienie obywatelowi Ukrainy zyskania numeru PESEL:

• Wniosek powinien być złożony w dowolnym organie wykonawczym gminy na terytorium RP;
• Nie jest to obowiązkowe, jednak bardzo korzystne – np. wymaga tego założenie działalności gospodarczej;
• Potwierdzenie tożsamości w celu uzyskania numeru PESEL na podstawie dokumentu ze zdjęciem umożliwiającego ustalenie tożsamości, a w przypadku osób poniżej 18 roku życia również dokumentu potwierdzającego urodzenie;
• Potwierdzenie tożsamości może nastąpić na podstawie dokumentu unieważnionego jeżeli umożliwia ustalenie tożsamości;
• Podczas składania wniosku pobiera się odciski palców osoby, której dotyczy wniosek.

 

PRACA

Art. 22 – OGÓLNA ZASADA

• Umożliwienie obywatelowi Ukrainy do wykonywania pracy na terytorium RP w okresie pobytu zgodnego z obowiązującymi przepisami – gdy jego pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 lub jest obywatelem Ukrainy przebywającym legalnie na terytorium RP;
• PODMIOT POWIERZAJĄCY WYKONANIE PRACY POWIADOMI W TERMINIE 14 DNI OD DNIA PODJĘCIA PRACY PRZEZ OBYWATELA UKRAINY POWIATOWY URZĄD PRACY WŁAŚCIWY ZE WZGLĘDU NA SIEDZIBĘ LUB MIEJSCE ZAMIESZKANIA PODMIOTU O POWIERZENIU WYKONYWANIA PRACY TEMU OBYWATELOWI – jedyny formalny warunek.

Art. 22 ust. 3 – określa, co powinno zawierać powiadomienie – w tym rodzaj umowy!
• Czyli obywatel Ukrainy bardzo łatwo, bez de facto formalności, może podjąć pracę zarobkową;
• Obywatel Ukrainy może zarejestrować się jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy (brak górnego limitu wieku co do uznania za bezrobotną z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach na rynku pracy).

Art. 23 – DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

• Pobyt uznany za legalny na podstawie specustawy lub ustawy o cudzoziemcach;
• Obywatele Ukrainy mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy, muszą jednak uzyskać numer PESEL;
• W momencie gdy pobyt przedsiębiorcy przestanie być legalny na podstawie specustawy lub ustawy o cudzoziemcach, przedsiębiorca podlega wykreśleniu z CEI

Art. 39
Uprawnienie do wykonywania pracy na terytorium RP bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę dla obywatela Ukrainy któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy

Art. 61 KWALIFIKACJE LEKARZA LUB LEKARZA DENTYSTY OBYWATELA UKRAINY UZYSKANE POZA TERYTORIUM PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE

Można udzielić zgody na wykonywanie zawodu oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu jeśli spełnione są warunki określone ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tj: obywatel ma pełną zdolność do czynności prawnych, jego stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty, wykazuje nienaganną postawę etyczną oraz posiada dyplom lekarza, lekarza dentysty określony w ustawie.

Art. 64 – KWALIFIKACJE PIELĘGNIARKI LUB POŁOŻNEJ UZYSKANE POZA TERYTORIUM PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE

Można udzielić zgody na wykonywanie zawodu oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu po spełnieniu warunków określonych ustawą o zawodach pielęgniarki i położnej, tj: obywatel ma pełną zdolność do czynności prawnych, jego stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu pielęgniarki lub położnej, wykazuje nienaganną postawę etyczną oraz posiada dyplom pielęgniarki lub położnej określony w ustawie.

 

OPIEKA MEDYCZNA

Art. 37

• Uznanie pobytu za legalny na podstawie art. 2 ust.1 – OBYWATEL UKRAINY UPRAWNIONY JEST DO OPIEKI MEDYCZNEJ UDZIELANEJ NA TERYTORIUM RP OBEJMUJĄCEJ ŚWIADCZENIA OPIEKI ZDROWOTNEJ NA ZASADACH I W ZAKRESIE W JAKIM OSOBOM OBJĘTYM OBOWIĄZKOWYM LUB DOBROWOLNYM UBEZPIECZENIEM ZDROWOTNYM PRZYSŁUGUJE PRAWO DO ŚWIADCZEŃ NA PODSTAWIE USTAWY O ŚWIADCZENIACH OPIEKI ZDROWOTNEJ FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej, a także podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra właściwego ds. zdrowia.
• Koszty rozliczane ze świadczeniodawcami oraz aptekami przez NFZ, finansowane z dotacji celowej

Art. 32

• Obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznawany jest za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy, mogą mieć zapewnioną bezpłatną pomoc psychologiczną;
• Zapewniania przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta gminy, ze względu na miejsce pobytu ob. Ukrainy;
• Pomoc – zadania własne gminy i mogą być finansowane z budżetu państwa.

Art. 34 – rehabilitacja zawodowa i społeczna oraz zatrudnianie osób niepełnosprawnych

 

KWESTIE ZWIĄZANE Z NAJMEM I UŻYCZENIEM

Art. 68 – modyfikacje związane z umową użyczenia budynku lub jego części w celu tymczasowego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych
• Nie stosuje się ustawy o ochronie praw lokatorów
• Możliwość eksmisji (wyłączenie art. 15zzu ustawy covidowej)

Art. 70b – do zawarcia umowy najmu okazjonalnego lokalu przez najemcę będącego obywatelem Ukrainy, który przybył na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi tam prowadzonymi lub jest posiada Kartę Polaka i przybył na terytorium RP wraz z najbliższą rodziną z powodu działań wojennych, NIE STOSUJE SIĘ PRZEPISÓW ART. 19A UST. 2 PKT 2 I 3 oraz art. 19d ust 5 USTAWY O OCHRONIE PRAW LOKATOROW – tj. m.in. nie ma on obowiązku wskazania innego lokalu w którym będzie mógł zamieszkać w przypadku obowiązku opróżnienia i wydania lokalu.

MAŁOLETNI

Art. 2 ust. 1 wskazuje, że pobyt dzieci- obywateli Ukrainy, które przybyły na terytorium RP po 24 lutego 2022 roku, a także urodzonych na terytorium RP przez kobietę- obywatelkę Ukrainy, która przybyła na terytorium RP po 24 lutego 2022 roku i której pobyt uznaje się za legalny, także uznaje się za legalny.

Za legalny uznaje się także pobyt małoletnich będących członkami najbliższej rodziny obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka, którego pobyt na terytorium RP uznawany jest za legalny.

Poniższe informacje dotyczą małoletnich, których pobyt uznaje się za legalny.

WNIOSEK O NADANIE NUMERU PESEL:

W imieniu dziecka składa rodzic, opiekun, kurator lub opiekun tymczasowy lub osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem; we wniosku wskazuje się informacje o osobie sprawującej faktyczną pieczę nad dzieckiem wraz ze wskazaniem stosunku pokrewieństwa lub relacji z dzieckiem.

OPIEKUN TYMCZASOWY (art. 25):

Ustanawiany jest przez sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce pobytu dziecka. W miarę możliwości powinna nim być osoba spośród m.in. krewnych i powinowatych.

Opiekun tymczasowy reprezentuje i sprawuje opiekę nad małoletnim i jego majątkiem, w sytuacji gdy małoletni przebywa na terytorium RP bez opieki odpowiedzialnych za niego dorosłych.

Aby podejmować decyzje w ważniejszych sprawach dotyczących majątku lub osoby małoletniego, opiekun tymczasowy powinien uzyskać zezwolenie sądu.

WAŻNE! Dla kilku małoletnich może zostać ustanowiony jeden opiekun tymczasowy (np. dla rodzeństwa)

Inicjowanie postępowania o wyznaczenie opiekuna tymczasowego: z urzędu lub na wniosek

Termin rozpoznania sprawy: 3 dni od dnia wpłynięcia wniosku lub powzięcia informacji o konieczności ustanowienia opiekuna tymczasowego.

RODZINA ZASTĘPCZA, RODZINNY DOM DZIECKA- art. 27

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenie rodzinnego domu dziecka wobec małoletnich obywateli Ukrainy może zostać powierzone przez Sąd obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny, a którzy nie spełniają warunków w zakresie niezbędnych szkoleń dotyczących prowadzenia rodzinnych domów dziecka czy rodzin zastępczych.

• Możliwość uzyskania wsparcia w ramach ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
• Po uzyskaniu zgody wójta lub starosty, Obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznawany jest za legalny, mogą być zatrudniani jako m.in. wychowawcy i opiekunowie dziecięcy, psycholodzy czy pedagodzy w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej nawet mimo niespełniania warunków przewidzianych w ustawie o pracownikach samorządowych.
• Pobyt małoletniego obywatela Ukrainy, którego pobyt na terytorium RP uznawany jest za legalny, finansuje się z budżetu państwa.

ŻŁOBEK/ KLUB DZIECIĘCY

Może zostać utworzony w celu zapewnienia opieki nad małoletnimi obywatelami Ukrainy do lat 3 także w lokalu niespełniającym warunków do takiego celu.

 

POMOC SOCJALNA, ŚWIADCZENIA RODZINNE

Ustawa przewiduje uprawnienie do uzyskania świadczeń pieniężnych zarówno dla obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi, jak i dla określonej kategorii osób, które udzielają im pomocy.

Obywatele Ukrainy mogą także otrzymać pomoc w zakresie zakwaterowania czy wyżywienia od wojewodów i samorządów.

I. Świadczenie pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy:

• przysługuje każdemu podmiotowi, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy;
• przyznawane na podstawie umowy zawartej z gminą;
• maksymalny czas trwania świadczenia: 60 dni (w sytuacjach szczególnych może zostać przedłużony).

II. Świadczenia i formy pomocy przysługujące obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznany jest za legalny:

1. Świadczenia wymienione w art. 26 ustawy

a. Świadczenia rodzinne:
– zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego,
-świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne;
– zapomoga wypłacana przez gminy na podstawie ustawy
-świadczenia wypłacane przez gminy na podstawie ustawy
-jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka
-świadczenie rodzicielskie

b. Świadczenia wychowawcze
c. Świadczenie dobry start
d. Rodzinny kapitał opiekuńczy
e. Dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna

-świadczenia wymienione od b-e przysługują, jeśli obywatel Ukrainy zamieszkuje na terytorium RP z dziećmi.

Przy obliczaniu dochodu rodziny (przy ubieganiu się o świadczenia wymienione w punkcie 2) nie uwzględnia się członka rodziny nieprzebywającego na terytorium RP.

WAŻNE! Świadczenia wymienione w punkcie 1 przysługują także opiekunowi tymczasowemu dziecka.

2. Świadczenia określone w ustawie o pomocy społecznej

• Osoba wnioskująca o świadczenie musi złożyć oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej

3. Świadczenie pieniężne w wysokości 300 zł na osobę na utrzymanie

• Jest to świadczenie jednorazowe!
• Pisemny wniosek należy złożyć w ośrodku pomocy społecznej
• Ma służyć pokryciu wydatków na wyżywienie, odzież, obuwie itd.

4. Pomoc żywnościowa w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym.

5. Bezpłatna pomoc psychologiczna.

6. Przewidywana jest możliwość utworzenia programów obejmujących pomoc obywatelom Ukrainy z niepełnosprawnością.

FUNDUSZ POMOCY

Tworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy Ukrainie (w szczególności jej obywatelom dotkniętym konfliktem zbrojnym), w tym zadań realizowanych na terytorium RP jak i poza nim.

 

STUDENCI, PRACOWNICY NAUKOWI I DYDAKTYCZNI

STUDENT

Obywatel polski: Obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium RP uznawany jest za legalny:

– który w dniu 24 lutego 2022 roku był studentem studiów przygotowujących do wykonywania zawodu:

lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, fizjoterapeuty, ratownika medycznego

w uczelni na terytorium Ukrainy oraz został przyjęty na polską uczelnię na studia o odpowiadającym kierunku, ponosi opłaty związane z kształceniem na studiach niestacjonarnych lub w języku obcym w wysokości nieprzekraczającej opłat za kształcenie ponoszonych przez niego dotychczas w uczelni na terytorium Ukrainy.

WAŻNE! Należy udokumentować wskazane opłaty

• Jeśli student wniósł już opłatę za kolejny semestr przed 24 lutego 2022 roku, nie pobiera się od niego opłaty za ten semestr

• Jeśli student nie wniósł opłaty za kolejny semestr lub wniesiona opłata jest niższa niż ustalona przez uczelnię- studentowi przysługuje refundacja.

Może ubiegać się o stypendium socjalne lub o kredyt studencki

WAŻNE! Nie stosuje się ograniczenia w zakresie liczby zapomóg (określonych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce)

Jeśli nie dysponuje dokumentami ze wskazaniem na zdane egzaminy, zaliczenia itd.- okresy studiów mogą zostać uznane w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się
Jeśli nie dysponuje dokumentami ze wskazaniem na zdane egzaminy, zaliczenia itd.- okresy studiów mogą zostać uznane w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się

NAUCZYCIEL AKADEMICKI/ PRACOWNIK NAUKOWY

-dotyczy obywateli polskich, którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 roku oraz obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uznawany jest za legalny

-osoba, która oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 roku pracowała:
a. jako nauczyciel akademicki w uczelni lub
b. jako pracownik naukowy

na terytorium Ukrainy i posiada tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje, może zostać zatrudniona odpowiednio:

a. w uczelni jako nauczyciel akademicki lub
b. w instytucie, w jednostkach naukowych oraz innych jednostkach organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk
-bez przeprowadzania konkursu.