Konsumenci niejednokrotnie w kontaktach z przedsiębiorcami zarzucani są wielostronicowymi, niezrozumiałymi umowami lub wzorcami umownymi, na których treść często nie mają wpływu, zawierzając swoją pozycję w stosunku umownym kontrahentom. Jednak może się zdarzyć, iż przedsiębiorca, nawet nieświadomie, wykorzysta swoją bezspornie silniejszą pozycję, stawiając konsumenta w pozycji znacząco gorszej i krzywdzącej. Dla potrzeb ochrony interesów konsumenta w relacjach z przedsiębiorcami, ustawodawca polski, za ustawodawcą unijnym, wprowadził instytucję zakazanych klauzul umownych. Dzięki niej takie abuzywne postanowienia umowy nie wiążą konsumenta z mocy prawa, wyrównując równowagę w stosunku umownym.
Czym są zakazane klauzule umowne? Kogo chronią regulacje dot. zakazanych klauzul umownych?
Zakazane (abuzywne, niedozwolone) klauzule umowne to zapisy w umowie zawieranej przez przedsiębiorcę z konsumentem, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Za takie zakazane klauzule mogą być uznane tylko takie postanowienia, które nie były uzgodnione indywidualnie z konsumentem.
Artykuł 385 [1] k.c. wskazuje, iż podmiotem, który jest chroniony na podstawie wskazanych przepisów, jest konsument. Ustawodawca, za konsumenta uważa osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośredni z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22[1] k.c.). Oznacza to, iż art. 385[1] – 385[3] k.c. nie znajdują zastosowania w umowach zawieranych w obrocie niekonsumenckim, profesjonalnym lub nieprofesjonalnym.
Ustawodawca wskazuje w art. 385 [2] k.c., iż oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. W doktrynie podnosi się, że nie jest to jednak wyliczenie wyczerpujące. Najczęściej chodzi tu o sytuacje, gdy sporne postanowienie umowne narusza stan równowagi kontraktowej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem Jednocześnie, postanowienie to musi rażąco naruszać jego interesy – niezależnie czy majątkowe czy niemajątkowe, musi to być jednak naruszenie wyraźne, oczywiste (Art. 3851 KC T. II red. Gutowski 2019, wyd. 2/Ruchała/Sikorski).
By konsumenta nie wiązały abuzywne klauzule umowne, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, nie mogą być one indywidualnie z nim uzgodnione. Chodzi tu przede wszystkim o postanowienia inkorporowane do umowy na podstawie wzorca umowy z art. 384 k.c., jednak nie można wykluczyć sytuacji, gdy konsument nie miał wpływu na treść samej umowy, gdyż również ona mogła być z góry mu narzucona. Ciężar dowodu wykazania, iż postanowienia te były uzgodnione indywidualnie z konsumentem spoczywa na przedsiębiorcy.
Jednakże nie można uznać za niedozwolone klauzule umowne tych postanowień, które dotyczą głównych świadczeń stron, takich jak cena lub wynagrodzenie, jeśli zostały zapisane w sposób jednoznaczny.
Ochrona konsumenta przed zakazanymi klauzulami umownymi – kontrola incydentalna i abstrakcyjna
Gdy w umowie już zawartej znajdują się klauzule spełniające przesłanki abuzywności, nie wiążą one konsumenta z mocy prawa. Jeśli jednak powstanie spór co do tej kwestii pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą konsument ma prawo do wniesienia powództwa do sądu z roszczeniem, którego chce dochodzić, wskazując, iż opiera się ono na uznaniu klauzuli za niedozwoloną. Wówczas będzie miała miejsce incydentalna kontrola postanowień wzorców umowy zgodnie z art. 385 [1] – 385 [3] k.c. – będzie ona dokonywana w związku z konkretną umową i stosunkiem łączącym strony. Jeśli sąd uzna, że sporna klauzula jest niedozwolona, wówczas nie wiąże ona tego konkretnego konsumenta od początku trwania umowy. Ma to na celu ochronę indywidualnych interesów jednostki.
Jednocześnie, kontrolę nad niedozwolonymi klauzulami umownymi sprawuje Prezes UOKiK. Może on wszcząć postępowanie w trybie administracyjnym na mocy art. 23b Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów , w celu weryfikacji charakteru postanowień we wzorcu umowy. O wszczęcie takiego postępowania może zwrócić się każdy konsument, który podejrzewa, że przedsiębiorca mógł naruszyć przepisy art. 385 [1] – 385 [3] k.c.. Jeśli Prezes UOKiK podejmie postępowanie i wyda decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolony, to po uzyskaniu prawomocności ma ona skutek wobec zarówno tego przedsiębiorcy, który stosował sporny wzorzec oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie owego wzorca (art. 23d Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). Decyzje takie publikowane są na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i stanowią katalog przykładowy takich wzorców.
Przykłady klauzul niedozwolonych
Ustawodawca w art. 385[3] k.c. przedstawił katalog klauzul, które uznaje za niedozwolone postanowienia umowne niewiążące konsumenta. Jednak nie jest to katalog wyczerpujący, a jedynie przykładowy. Źródłem takich postanowień są również orzeczenia odpowiednich organów zajmujących się kontrolą, o których mowa było wyżej, można je znaleźć w starym rejestrze prowadzonym przez Prezesa UOKiK, jak i aktualnym spisie decyzji Prezesa UOKiK na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Przykładami klauzul abuzywnych, uznanych przez SOKiK oraz Prezesa UOKiK:
-
Kupujący oświadcza, że dokładnie zapoznał się ze wszystkimi postanowieniami niniejszej umowy oraz załącznikami do niej i nie zgłasza wobec nich jakichkolwiek roszczeń.
-
Przyjęcie przez Klienta przesyłki bez zastrzeżeń powoduje wygaśnięcie roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia.
-
Sprawdzenie przesyłki przy odbiorze jest niezbędnym warunkiem uwzględniania ewentualnych roszczeń Klienta z tytułu uszkodzenia czy okradzenia przesyłki w transporcie.
-
Sklep zastrzega sobie prawo wprowadzania jednostronnych zmian do niniejszego regulaminu. Zmiany obowiązują od momentu opublikowania ich na stronie internetowej Sklepu internetowego.
-
Warunkiem niezbędnym do zwrotu towaru jest posiadanie dowodu zakupu na towar (faktura VAT, oryginalny paragon). [dotyczy handlu elektronicznego].
Jeśli potrzebujesz indywidualnej konsultacji napisz do nas na adres: biuro@kancelariapoprawa.pl
Cennik konsultacji znajdziesz na naszej stronie: KLIKNIJ, ŻEBY ZOBACZYĆ!
Więcej prawnych nowinek? Zapraszam na Facebooka i Instagram.
Autorką artykułu jest Julia Niemiec – asystentka radcy prawnego w Kancelarii Poprawa oraz studentka prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.